Στο έργο του Αριστοφάνη «Λυσιστράτη», κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου μια νεαρή Αθηναία πείθει τις συζύγους των αντρών που πολεμούν στα πεδία των μαχών να τους αρνηθούν το σεξ σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο που βρισκόταν επί χρόνια σε εξέλιξη. Σύντομα ξεσπά σύγκρουση μεταξύ των δύο φύλων και μια θυμωμένη χορωδία ανδρών δηλώνει ότι δεν υπάρχει άγριο θηρίο πιο δύσκολο να εξημερωθεί από τη γυναίκα.
Πάνω από 2.000 χρόνια μετά, μια νέα σύγχρονη Λυσιστράτη έχει αναλάβει δράση για να αντιμετωπίσει έναν άλλο «πόλεμο». Η Αντίνα Σας ανήκει στην κοινοτητα των υπερορθόδοξων Χασιδιστών Εβραίων. Η Αντίνα έχει οργανώσει τις γυναίκες του Kiryas Joel, ένα υπερορθόδοξο εβραϊκό προάστιο μια ώρα έξω από την πόλη της Νέας Υόρκης, σε μια προσπάθεια να κατακτήσουν περισσότερο δικαιώματα κάνοντας μια παρόμοια απεργία με αυτή της διάσημης ηρωίδας του Αριστοφάνη. Όπως λέει η ίδια, περίπου 800 γυναίκες αρνήθηκαν να κοιμηθούν με τους συζύγους τους το βράδυ της Παρασκευής, μια περίοδο που η οικειότητα θεωρείται ιδιαίτερα ιερή. Από τότε που έγινε η αρχή έχουν συμμετάσχει περισσότερες στον σκοπό. Οι γυναίκες του Kiryas Joel ωστόσο, σε αντίθεση με τις Ελληνίδες, δεν διαμαρτύρονται για τον πόλεμο, αλλά για ένα θρησκευτικό σύστημα στο οποίο οι άνδρες μπορούν να επιβάλλουν στις γυναίκες ανεπιθύμητους γάμους.
Σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο, ο οποίος τηρείται απαρέγκλιτα από τους Ορθόδοξους Εβραίους, το διαζύγιο δεν ολοκληρώνεται μέχρις ότου ένας άνδρας δώσει σε μια γυναίκα ένα γράμμα γραμμένο στα αραμαϊκά στο οποίο δηλώνει ότι δεν είναι πλέον δεσμευμένη σε αυτόν. Στη συνέχεια, τρεις ραβίνοι πρέπει να το υπογράψουν και να δώσουν την συγκατάθεσή τους. Φυσικά σε όλο αυτό η γυναίκα δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο. Σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο μόνο ο άντρας μπορεί να δώσει το διαζύγιο – γνωστό στα γίντις και ως gett- και ποτέ η γυναίκα από μόνη της.
Η συνθήκη αυτή έχει οδηγήσει σε τρομακτικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων των γυναικών που ζουν σε αυτές τις κοινότητες και πολλές φορές οι άντρες εκμεταλλεύονται αυτόν τον θρησκευτικό νόμο. Αν ένας άντρας δεν δώσει τη συγκατάθεσή του για το διαζύγιο, η γυναίκα δεν μπορεί να παντρευτεί ξανά και αν το κάνει θεωρείται μοιχός και ουσιαστικά αποβάλλεται κοινωνικά. Μάλιστα, πολλοί άντρες εκμεταλλεύονται αυτήν την κατάσταση εκβιάζοντας τις γυναίκες ώστε να πάρουν την επιμέλεια των παιδιών ή να έχουν οικονομικά οφέλη. Σε μια μάλιστα από τις πιο γνωστές υποθέσεις, η Γίσραελ Μέιρ Κιν είχε μείνει «αιχμάλωτη» του πρώτου της συζύγου για περισσότερα από 20 χρόνια καθώς της ζητούσε μισό εκατομμύριο δολάρια και την πλήρη κηδεμονία των ανήλικων παιδιών τους.
Την ίδια στιγμή αν ένας άντρας θελήσει διαζύγιο και– στην σπάνια περίπτωση- που η γυναίκα αρνηθεί να του το δώσει, υπάρχει ένα «παραθυράκι» σύμφωνα με τον οποίο ο άντρας επιτρέπεται να παντρευτεί.
Στο Kiryas Joel μάλιστα η γυναίκα πρέπει να ζητήσει άδεια από τον ραβίνο της για να καταγγείλει στην αστυνομία ακόμα την ενδοοικογενειακή βία που μπορεί να δέχεται. Εκεί, η 29χρονη Μάλκι Μπέρκοβιτς εκλιπαρεί εδώ και τέσσερα χρόνια τον σύζυγό της, Βόλβι, να της δώσει διαζύγιο. Στην πραγματικότητα όμως, η Μάλκι είναι μόνο μία από τις πολλές.
«Η Μάλκι είναι το πρόσωπο κάθε γυναίκας που αντιμετωπίζεται από το σύστημα σαν ένα πειθήνιο, σεμνό, υπάκουο πρόβατο», λέει η Σας. Η ίδια εκτιμά ότι οι εγκλωβισμένες γυναίκες σε έναν γάμο λόγω του θρησκευτικού νόμου κυμαίνονται από εκατοντάδες έως χιλιάδες σε όλον τον κόσμο. Μάλιστα, υπάρχει και ειδικός όρος στα εβραϊκά για να τις ονομάζουν: είναι οι agunot.
Οι συνήγοροι των γυναικών αυτών έχουν προσπαθήσει να πείσουν τα κοσμικά δικαστήρια να αναγνωρίσουν την άρνηση διαζυγίου ως κακοποιητική συμπεριφορά. Στη Βρετανία υπήρξε σχετική τροποποίηση του νομικού κώδικα το 2021 σύμφωνα με την οποία η πρακτική αποτελούσε ποινικά «καταναγκασμό». Ένα χρόνο αργότερα, ο πρώτος άντρας καταδικάστηκε και φυλακίστηκε για αυτό για 18 μήνες. Ωστόσο, στην Αμερική η αλλαγή φαίνεται ότι έρχεται πιο αργά.
Μέχρι στιγμής οι υπεύθυνοι που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον νόμο στις ΗΠΑ έχουν αντισταθεί στις προτάσεις των ομάδων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ζητούν να αυξηθούν οι ποινές και να μετατρέψουν τις υποθέσεις αυτές σε κακούργημα.
Την ίδια στιγμή οι άντρες αυτών των κοινοτήτων χρησιμοποιούν το νομικό σύστημα προς όφελός τους: Σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Υποστήριξη των Agunot, μια μη κερδοσκοπική ομάδα, έχει σημειωθεί απότομη αύξηση στον αριθμό των αγωγών που υποβάλλουν άντρες, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι σύζυγοί τους που ζητούν διαζύγια το κάνουν σε μια προσπάθεια δυσφήμισης ή παρενόχλησης.
Η Σας, η οποία είναι επίσημα εκπαιδευμένη μαμή, άρχισε να ασχολείται με το κίνημα για τα δικαίωματα των γυναικών μέσα στην κοινότητα των Ορθόδοξων Εβραίων το 2017, όταν προσπάθησε να βάλει μια διαφήμιση σε ένα θρησκευτικό περιοδικό και της είπαν ότι στην ανάρτηση δεν θα έπρεπε να εμφανίζεται ούτε το πρόσωπό της ούτε η λέξη «κορίτσι» για λόγους σεμνότητας.
Μετά από αυτό κατέφυγε στον λογαριασμό της στο Instagram και δημιούργησε το hashtag #FrumWomenHaveFaces ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να δείξουν το πρόσωπό τους. Η κίνησή της βρήκε πολλούς συμπαραστάτες στις οργανώσεις προώθησης των γυναικείων δικαιωμάτων στις θρησκευτικές κοινότητες των Ορθόδοξων Εβραίων.
Η Σας δοκίμασε πολλούς τρόπους για να βοηθήσει την Μάλκι. Οργάνωσε πορείες διαμαρτυρίας, έστειλε δεκάδες γράμματα στην οικογένεια του Βόλβι Μπέρκοβιτς – καθώς υπάρχει η υποψία ότι με τη δική τους προτροπή ο Βόλβι αρνείται το διαζύγιο- έκανε πολλά τηλέφωνα, ενώ νοίκιασε και ένα αεροπλάνο για να πετάξει πάνω από το Kiryas Joel με το ένα τεράστιο μπάνερ που έγραφε «Free Malky» (Ελευθερώστε τη Μάλκι). Όταν είδε ότι όλες αυτές οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό αποφάσισε να κάνει κάτι πολύ πιο δραστικό.
Ήταν φανερό ότι για να μπορέσει να υπάρξει ριζική λύση, οι ίδιες οι γυναίκες αυτές θα έπρεπε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Η Αντίνα Σας είχε μια πολύ απλή ιδέα: σταμάτα να κάνεις σεξ με τον άντρα σου για να τον πείσεις να νοιαστεί αρκετά ώστε να πιέσει τους άλλους άντρες να δράσουν.
Μέσα από τον λογαριασμό της στο Instagram στο οποίο εμφανίζεται ως flatbushgirl και έχει 69.000 ακολούθους, κατέστρωσε το πλάνο της και προσέγγισε όσες γυναίκες κρατούν παράνομα smartphone κρυμμένα στα συρτάρια τους μιας και το διαδίκτυο είναι σε μεγάλο βαθμό απαγορευμένο στους υπερορθόδοξους. Σε μια κοινότητα όπου οι γυναίκες επιβάλλεται να ξυρίζουν τα κεφάλια τους και να τα καλύπτουν με περούκες ή μαντίλια για σεμνότητα και εξαναγκάζονται να παντρευτούν σχεδόν αγνώστους ως έφηβες, μερικές λένε όχι στο σεξ για πρώτη φορά από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους.
Η Σας ονόμασε την εκστρατεία της «Απεργία Μίκβε» (μίκβε είναι η κάθαρση μέσω του νερού την οποία ακολουθεί η γυναίκα μετά την ερωτική πράξη) και καλούσε την «ακύρωση» της ιερής «Βραδιάς Μίτζβα» που γίνεται κάθε Παρασκευή, όταν οι σύζυγοι συνευρίσκονται ερωτικά πριν από την ημέρα του Σαββάτου.
Όπως ανέφερε μέσα από την ιστορία της στο Instagram: «Όταν ο άντρας σας σάς ρωτήσει «Γιατί;» πείτε του ότι μπορεί να είστε η επόμενη «aguna», Ζητήστε του να πάρει τηλέφωνο τον ραβίνο σας και να βρει έναν τρόπο να απελευθερώσει την Μάλκι».
Εκατοντάδες γυναίκες την ακολούθησαν για πρώτη φορά την Παρασκευή 8 Μαρτίου, ωστόσο δεδομένου ότι δεν υπήρξε κάποια εξέλιξη στην υπόθεση της Μάλκι Μπέρκοβιτς η Σας προέτρεψε και για μια δεύτερη «απεργία» το βράδυ της Παρασκευής 15 Μαρτίου. Και μετά την δεύτερη απεργία δεν έχει γίνει γνωστό αν υπήρξε κάποια εξέλιξη στην υπόθεση της Μάλκι.
«Οι γυναίκες στην κοινότητά μας εκπαιδεύονται να πιστεύουν ότι πρέπει να κάνουν σεξ με τον σύζυγό τους όποτε αυτός θέλει», αναφέρει η Σας. «Θέλω οι γυναίκες να πάρουμε πίσω τη δύναμή μας. Πρέπει να μπορούμε να πούμε “Το σώμα μου είναι δικό μου και μπορώ να κάνω ό,τι θέλω με αυτό”», τονίζει.
Φυσικά, οι άντρες της κοινότητας δεν δέχθηκαν αδιαμαρτύρητα την απεργία και πράγματι οι πιο δυνατές φωνές είναι εναντίον της. Για παράδειγμα, ο Χέρσελ Σάχτερ, ένας εξέχων ραβίνος που διευθύνει τη ραβινική σχολή στο Πανεπιστήμιο Γεσίβα, δήλωσε ότι η απεργία αποτελεί παραβίαση του εβραϊκού νόμου και προειδοποίησε ότι θα μπορούσε να καταστρέψει τους γάμους. Μερικοί νεαροί Ορθόδοξοι άντρες αποκαλούν τη Σας «shiksa», ένας υποτιμητικός όρος στα γίντις που χρησιμοποιείται για να δηλώσει κοροϊδευτικά όσες γυναίκες δεν θεωρούνται ενάρετες.
Ωστόσο, υπάρχουν και πολλές γυναίκες που δεν είναι σύμφωνες με αυτήν την τακτική. Πολλές σχολιάζοντας στο Instagram της Σας αναφέρουν ότι με αυτόν τον τρόπο τιμωρούνται και οι άντρες αλλά και οι γυναίκες που δεν έφταιξαν σε τίποτα, ενώ τονίζουν ότι έτσι καταπατάται η ιερότητα της συνεύρεσης των συζύγων.
Η Σας λέει πάντως ότι έχει συνηθίσει τις επιθέσεις. Από τότε που δημιούργησε τον λογαριασμό της στο Instagram, την αποκαλούν τακτικά «πόρνη» ή «προκλητική», αλλά και αιρετική. «Λαμβάνω πολλά μηνύματα και τηλεφωνήματα μίσους», παραδέχεται.
Η ίδια λέει ότι κατά κύριο λόγο αγνοεί αυτό που αναφέρει ως «τα τρολ», αλλά είναι πρόθυμη να αντιμετωπίσει την πιο σοβαρή κριτική όσων ισχυρίζονται ότι η απεργία της θα διαταράξει το «shalom bayit», έναν εβραϊκό όρο που μεταφράζεται σε ειρήνη στο σπίτι και αναφέρεται στην Εβραϊκή θρησκευτική έννοια της οικιακής αρμονίας και των καλών σχέσεων μεταξύ των δύο συζύγων.
Η Σας σχετικά με αυτό λέει: «Η απάντηση είναι απλή. Εάν η σχέση σας μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο μόνο και μόνο επειδή τολμάτε να ζητήσετε από τον σύζυγό σας να μιλήσει στους ραβίνους του για αυτές τις γυναίκες, τότε η σχέση σας δεν ήταν τόσο σταθερή από την αρχή».
Αυτό που κρατάει όμως είναι η έως τώρα βοήθεια που έχει προσφέρει. Λίγο πριν ξεκινήσει την «απεργία του Μίτζβα» για χάρη της Μάλκι Μπέρκοβιτς, η Σας είχε κάνει γνωστό μέσα από τον λογαριασμό της στο Instagram ότι μετά από προσπάθεια μηνών αυτή και η ομάδα της- ένα σύνολο ακτιβιστών, δικηγόρων και θρησκευτικών ηγετών- κατάφεραν να «απελευθερώσουν» την Έσθερ Άισμαν-Λάουμπερ, η οποία πάλευε να πάρει διαζύγιο εδώ και έξι χρόνια.
Παρόλο που πολλοί έχουν παραλληλίσει την «απεργία Μίτζβα» με τη σεξουαλική απεργία στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη, η Σας λέει ότι αντλεί έμπνευση από μια διαφορετική αρχαία πηγή: Το Ταλμούδ. «Έχουμε πολλές εβραϊκές πηγές που λένε ότι οι γυναίκες δεν απαιτείται ή δεν επιτρέπεται ακόμη και να κάνουν σεξ σε περιόδους κρίσης. Και τώρα βρισκόμαστε σίγουρα σε μια κρίση».